Drs. Cateleyne G. Deodatus

Lichaamsgericht Werkend GZpsycholoog-LWP

Therapie, coaching, reïntegratie, supervisie

Traditionele psychotherapie richt zich op de cognitieve en emotionele kanten van problematiek. De laatste jaren heeft zich daarnaast een theoretisch goed onderbouwde psychotherapeutische stroming ontwikkeld  die ook aandacht geeft aan lichaamservaring en beweging. Een belangrijke rol speelde hierbij Pat Ogden PhD (1) , de oprichtster van de SensoriMotor Psychotherapy (SMP, www.sensorimotorpsychotherapy.org)  Zij kwam tot een effectieve vorm van psychotherapie door een combinatie van zowel bevindingen vanuit neurobiologie, als onderzoek naar dissociatie, hechting en ontwikkelingspsychologie, en daarbij gebruik te maken van lichaamsgerichte technieken.

Deze benadering kan effectief zijn voor cliënten die overspoeld dreigen te worden met gevoelens.    
Bij SMP verwijst het begrip trauma niet zozeer naar een specifieke heftige gebeurtenis. Er wordt gesproken van trauma als er een aanwijsbaar hiaat is in de prikkelverwerking. De aanleiding kan een grote heftige gebeurtenis zijn die recent heeft plaatsgevonden, maar dat is niet altijd het geval. Wel treden er voor de persoon herkenbare en samenhangende symptomen op.
Vele symptomen bij getraumatiseerde mensen blijken niet alleen samen te hangen met patronen rond emoties, gedrag en gedachtenpatronen, maar ook een daarmee samenhangende specifiek somatische dynamiek te hebben. Terwijl we graag denken dat we doordacht handelen, is uit onderzoek gebleken dat (re)acties op prikkels in eerste instantie voortkomen uit onbewuste automatismen. Dit geldt m.n. als we onze “kop er wat minder bij hebben”, of als we moe zijn, of gestrest. Op die momenten worden patronen van fysieke activering in gang gezet door reacties vanuit het vegetatieve zenuwstelsel (temperatuur van de huid, hartslag, adempatroon).  In MRI-scans kan inmiddels zichtbaar gemaakt worden hoe deze precognitieve programmering in het moment plaatsvindt. Deze persoonlijk gevormde non-verbale reactiepatronen om op prikkels te reageren worden het procedurele geheugen genoemd. Dit blijkt in eerste instantie te bepalen hoe iemand in een bepaalde situatie reageert. Het procedurele geheugen werkt bottom-up, dat wil zeggen dat het in gang wordt gezet via lichamelijke reacties, buiten het bewustzijn en het bewuste denken om. Voor een goede verstaander kan het zichtbaar worden via (vaak minimale) bewegingsimpulsen.
De basis voor deze reactiepatronen is meestal al op jonge leeftijd gelegd. Mensen laten zo in hun gedragspatronen vaak onbewust zien “waar ze vandaan komen”. Zij hebben ook de neiging om vervolgens de verklaring van hun gedrag te zoeken via gedachten en theorieën over hun eigen gedrag. SMP kijkt meer naar de onderliggende fysieke patronen die het gedrag in stand houden. Bij mensen die zijn gesensitiseerd doordat eerdere heftige ervaringen nog niet verwerkt zijn, leidt deze bottom-up reactie via het procedurele geheugen telkens weer tot een herhaling van de stress. 

Het procedurele geheugen wordt medebepaald door:

• Patronen rond hechting. De vroege ervaringen op het gebied van hechting bewerkstelligen vertrouwdheid met gevoelens van (on-)veiligheid, toenadering en begrenzing. Dit beïnvloedt ook de ontwikkeling van gedragspatronen die samenhangen met de biologisch verankerde fight- en flightpatronen, die op hun beurt invloed hebben op de hormoonhuishouding. Zo krijgt het procedurele geheugen vorm, samenhangend met een non-verbaal schematisch wereldbeeld.
• Ook na de vorming van gewoontevorming rond hechting kunnen er heftige situaties hebben plaatsgevonden waarbij de overprikkeling zodanig was dat deze prikkels niet verwerkt konden worden hetgeen kan leiden tot een impact op de reacties vanuit het procedurele geheugen (denk ook aan PTSS).
• Missende egovaardigheden. Van jongs af aan ontwikkelt het kind in toenemende mate vanzelfsprekende vaardigheden, samenhangend  met de emotionele ontwikkeling (egovaardigheden). Tijdens de jonge ontwikkeling kunnen sommige vaardigheden die nodig zijn voor een soepele prikkelverwerking onvoldoende kans hebben gehad (bijvoorbeeld grenzen stellen of uitreiken). Ook gewoontevorming rond deze vaardigheden wordt via het procedurele geheugen in gang gezet.

Via SMP is het mogelijk om mindful met vaak ogenschijnlijk simpele lichaamsgerichte interventies, traumagerelateerde lichamelijke patronen van overactivering op te sporen, en nieuwe mogelijkheden van zelfregulering aan te bieden. Per cliënt wordt gekeken welke patronen van zelfmanagement de meeste aandacht behoeven. De nadruk van de behandeling kan liggen op:

• Prikkelregulering, waarmee deze benadering ook erg geschikt is voor mensen die de neiging hebben om overwerkt te raken of burn-out te worden
• Anders omgaan met patronen die te maken hebben met hechting
• Bewustwording van beperkende onbewuste beelden en overtuigingen over hoe de wereld in elkaar zit.
• Het aanleren van ontbrekende vaardigheden die horen bij de jonge ontwikkeling
• Verkennen en herstellen van het (soms gefragmenteerde) zelfgevoel

A- Een belangrijk verschil met therapieën die specifiek op cognitief of emotioneel niveau werken, is dat met SMP in de opgeroepen mindful toestand direct gewerkt kan worden aan het “procedurele geheugen”. SMP koppelt de sensomotorische bewustwording aan inzichten op cognitief en emotioneel niveau, wat ruimte kan geven aan nieuwe verwerkings- en reactiemogelijkheden.
B- De cliënt kan leren om meer contact met eigen emoties en impulsen te krijgen en deze beter leren hanteren. De cliënt speelt hierin een actieve rol door reflectief te leren schakelen tussen de verschillende niveaus van bewustzijn en vooral om niet langer geleid of overspoeld te worden door vertrouwde automatische reacties, zoals plotselinge woede, uitvalsverschijnselen, uitstelgedrag, enz.
SMP kan een zeer effectieve ingang zijn om langer durende klachten te verminderen of op te lossen. Zij combineert twee werelden door enerzijds gebruik te maken van de emotionele en cognitieve benaderingen die gangbaar zijn, en die te combineren met interventies in een proces dat “bottom up” plaatsvindt, buiten de cognitie om, een gebied waar lichaamsgericht werkende therapeuten in thuis zijn. 

Cateleyne Deodatus, lichaamsgericht werkend GZ Psycholoog NIP, www.cdeodatus.nl